صنعت گردشگری یکی از صنایع پولساز جهان بوده و از هر 10 شغل یکی بطور مستقیم یا غیر مستقیم به این صنعت مربوط می شود. گردشگری بر صنعت فروشگاه داری (ریتیل) نیز تأثیر به سزایی داشته و درک اهمیت آن و استفاده از ظرفیتهای موجود می تواند درآمدهای بسیاری را نصیب اقتصاد کشورها نماید.
گردشگری می تواند به روشهای ذیل برای صنعت فروشگاه داری ایجاد درآمد کند:
- خرید گردشگران از فروشگاههای واقع Duty Free و پایانه های پروازهای خارجی. به این نوع خرید که در آن گردشگر در حال خروج یا ترانزیت از کشور است اصطلاحاً فروشگاه داری مسافرتی یا Travel Retail گفته می شود که در سال 2018 حجم تجاری آن در سطح جهان حدود 73 میلیارد دلار بوده است. این مبحث جذاب و آموزنده را در مقاله ای دیگر به تفصیل مورد بررسی قرار خواهیم داد.
- خرید گردشگران از سایر پایانه های مسافرتی مانند پروازهای داخلی، ایستگاههای قطار، پایانه های اتوبوس و همچنین فروشگاههای بین شهری. کالاهای خریداری شده عمدتاً عبارتند از اقلام خوراکی، صنایع دستی و سوغات محلی.
- خرید گردشگران از فروشگاههای داخل شهر که شامل کلیه کالاهای قابل فروش و همچنین خدمات بوده و معمولاً سهم عمده خرید گردشگران را در هر سفر به خود اختصاص می دهد.
طبق آمار سال 2018 سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) گردشگران چینی، آمریکایی، آلمانی، انگلیسی و فرانسوی به ترتیب بیشترین هزینه را در سفر انجام می دهند که جمع کل آن در سال 2017 به تنهایی حدود 581 میلیارد دلار و تقریباً برابر با هزینه سفر انجام شده توسط سایر کشورهای جهان بوده است!
همچنین طبق آمار دیگری از همین مؤسسه، در سال 2017 حدود 1/32 میلیارد سفر رسمی در جهان انجام شده و طی آن گردشگران رقمی معادل 1220 میلیارد دلار هزینه کرده اند. با مقایسه بین قاره ها می توان نتیجه گیری نمود که گردشگران در قاره آفریقا کمترین هزینه(معادل 565 دلار برای هر گردشگر) و در قاره آمریکا بیشترین هزینه (معادل1512 دلار برای هر گردشگر) انجام داده اند که این تفاوت عمدتاً به دلیل توسعه و جذابیت صنعت فروشگاه داری در قاره های آمریکا و پس از آن آسیا-پاسیفیک و تمایل گردشگران به خرید بیشتر در آنها می باشد.
در ایران صنعت گردشگری – علیرغم برخورداری از جاذبه های فراوان مانند اماکن تاریخی، فرهنگ و ادب، مهمان نوازی، غذاها و نوشیدنیهای دلپذیر، زیرساختهای جاده ای و غیره – فاصله بسیار زیادی با ارقام فوق الذکر داشته و طبق آمار مؤسسات Trading Economics و سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ایران، در سال 2016 تنها حدود 5 میلیون گردشگر (یعنی کمتر از 0/4 درصد کل مسافرتهای جهان!) به ایران سفر کرده اند.
با اینکه آمار فوق در وهله اول ممکن است مطلوب به نظر نیاید، اما با کمی مثبت اندیشی می توان به ظرفیت بکر صنعت گردشگری ایران و در نتیجه درآمدهای شگرف قابل استحصال برای کشور پی برد. این درآمدها در وهله اول بر اثر افزایش گردشگران ورودی به کشور و سپس بر اثر خرید و هزینه کرد بیشتر در مرزهای کشور به دست خواهد آمد.
صنعت فروشگاه داری طی سالهای اخیر علاوه بر توسعه زیرساختهایی مانند مراکز خرید عظیم و متعدد، شاهد پیشرفتهای جالب توجهی نیز در زمینه خلق و مدیریت برندهای ایرانی – علی الخصوص در زمینه پوشاک، نساجی، کیف و کفش و زیورآلات – بوده و بسیاری از محصولات مربوطه علاوه بر زیبایی و کیفیت مناسب از قیمت نسبتاً پایینتری نسبت به رقبای منطقه ای خود برخوردار هستند. لذا باید از فرصت ذیقیمتی که برای درآمدزایی و شناساندن برندها و بعضاً فرهنگ ایرانی در این راستا به وجود آمده حداکثر استفاده را نمود.
با توجه به برنامه های توسعه اقتصادی دولت مبتنی بر افزایش درآمدهای غیر نفتی، توسعه ساختارهای مناسب برای صنعت فروشگاه داری در کشور و همچنین با در نظر گرفتن رابطه تنگاتنگ دو صنعت گردشگری و فروشگاه داری، ضروری است که زیربناهای لازم برای توسعه گردشگری در ایران شامل تسهیلات روادید، زیرساخت و کیفیت فرودگاهها، حمل و نقل درون شهری، هتلها و سایر اماکن ویژه اقامت گردشگران و غیره بهبود و گسترش یابد. همچنین به شرکتهای فروشگاه داری (یا ریتیلرها) نیز توصیه اکید می شود که در همین راستا و در اسرع وقت به ارتقای ساختار خود شامل کیفیت فروشگاهها و خدمات مشتریان، به کارگیری پرسنل مسلط به زبانهای خارجی و سایر موارد لازم اهتمام ورزیده و سازمان خود را جهت بهره برداری از این پتانسیل عظیم آماده نمایند.
دکتر علیرضا جلیلی، مدیر علمی دوره MBA ریتیل دانشکده مدیریت دانشگاه تهران
دانشکده مدیریت دانشگاه تهران همگام با تغییرات و تحولات در ساختار دوره های آموزشی MBA و DBA برای پاسخگویی به نیازهای مدیران، برای اولین بار در ایران دوره MBA تخصصی ریتیل را بصورت فشرده (150 ساعت) با مدیریت علمی دکتر علیرضا جلیلی ارائه نموده است. در این دوره دانش پذیران MBA توسط مجربترین اساتید کشور مدیریت خرده فروشی مدرن را طی دروسی شامل اصول و مبانی ریتیل، سازمانهای خرده فروشی، مدیریت و توسعه فروشگاهها، اصول مدیریت مراکز خرید، شناخت فرآیند تصمیم‌گیری و رفتار مصرف کننده، استراتژی آمیزه بازاریابی، جذب، استخدام و مدیریت منابع انسانی و خلق و مدیریت برند به صورت عملی و کاربردی خواهند آموخت.
معرفی کامل این دوره به همراه سرفصلهای سایر دوره های MBA و DBA تخصصی دانشگاه تهران در وبسایت www.postMBA.org قابل دسترسی و مشاهده می باشد. همچنین جهت راهنمایی و کسب مشاوره جهت انتخاب حوزه تخصصی، تیم مشاوره مجرب آموزش دانشکده مدیریت با شماره تماس های 88220537 – 88357506 پاسخگوی علاقه مندان به پذیرش دوره ها خواهند بود.
دکتر علیرضا جلیلی 
